تولید گوشی موبایل در ایران همواره با چالش‌های متعددی همراه بوده است. یکی از روش‌های مورد استفاده برای تولید گوشی موبایل، مدل ODM است که در سال‌های اخیر در کشور رواج یافته است. اما این شیوه تولید با انتقادات بسیاری از سوی بخش خصوصی و حتی نهادهای دولتی مواجه شده است. در این مقاله، به بررسی چالش‌ها، مزایا و معایب روش ODM در تولید گوشی موبایل می‌پردازیم.
شیوه تولید گوشی موبایل به روش ODM چیست؟
مدل ODM (Original Design Manufacturer) به این معنا است که یک شرکت، طراحی و تولید محصولی را بر عهده گرفته و آن را با برندهای مختلف به بازار عرضه می‌کند. در این روش، برندهای ایرانی سفارش تولید گوشی موبایل را به شرکت‌های خارجی، عمدتاً چینی، می‌دهند و سپس محصولات تولیدشده را با نام خود به بازار عرضه می‌کنند.
چرا روش ODM در ایران مورد انتقاد قرار گرفته است؟
فعالان صنعت موبایل بر این باورند که تولید گوشی موبایل به روش ODM در ایران نه تنها مزیت خاصی برای صنعت داخلی ایجاد نمی‌کند، بلکه موجب خروج ارز از کشور و ایجاد انحصار می‌شود. رئیس انجمن موبایل ایران، عبدالمهدی اسدی، در نشست خبری مشترک انجمن موبایل و انجمن تولیدکنندگان موبایل، این روش را دارای مشکلات اساسی دانست.
انحصار در تولید گوشی موبایل با روش ODM
یکی از چالش‌های اساسی در تولید گوشی موبایل به روش ODM، انحصاری بودن این فرآیند است. به گفته مسئولان، ایران تنها با سه شرکت چینی قرارداد دارد و سایر شرکت‌های داخلی نمی‌توانند از این شیوه بهره ببرند. این موضوع باعث ایجاد رانت اقتصادی شده و امکان رقابت سالم را از دیگر تولیدکنندگان سلب می‌کند.
افزایش وابستگی به خارج از کشور
یکی از اهداف تولید گوشی موبایل در داخل کشور، کاهش وابستگی به تولیدات خارجی است. اما مدل ODM نه‌تنها این وابستگی را کم نکرده، بلکه باعث شده است که تمام فرآیندهای تولید و حتی نرم‌افزار گوشی‌ها تحت کنترل شرکت‌های خارجی قرار گیرد. این وابستگی می‌تواند چالش‌های امنیتی را نیز به دنبال داشته باشد.
مشکلات ارزی در روش ODM
از دیگر مشکلات مطرح‌شده در خصوص تولید گوشی موبایل با روش ODM، مسأله ارزبری بالای این روش است. به گفته اسدی، شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، نسبت به سایر واردکنندگان و تولیدکنندگان ارز را سریع‌تر دریافت می‌کنند و همین موضوع باعث ایجاد یک رانت ارزی شده است.
مخالفت بخش دولتی با تولید گوشی موبایل به روش ODM
علاوه بر بخش خصوصی، نهادهای دولتی مانند پدافند غیرعامل و ستاد تسهیل نیز با این روش مخالف هستند. آن‌ها معتقدند که روش ODM چالش‌های امنیتی دارد و تولید گوشی موبایل به این روش، باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه رجیستری و نظارت بر گوشی‌های واردشده به کشور خواهد شد.
تأثیر تولید گوشی موبایل به روش ODM
بر بازار داخلی این مدل تولیدی می‌تواند اثرات منفی متعددی بر بازار موبایل ایران داشته باشد. از جمله این تأثیرات می‌توان به کاهش شفافیت بازار، افزایش قاچاق گوشی‌های موبایل و حذف فرصت‌های برابر برای تولیدکنندگان داخلی اشاره کرد. اسدی هشدار داده است که با ادامه این روند، بازار موبایل ایران به سرنوشت بازار خودرو و لوازم خانگی دچار خواهد شد.
عدم شفافیت در تخصیص ارز به شرکت‌های تولیدکننده گوشی موبایل
از دیگر مشکلاتی که در این نشست مطرح شد، نبود شفافیت در تخصیص ارز به شرکت‌های فعال در این حوزه است. اسدی در این زمینه اعلام کرد که اطلاعات دقیقی از تعداد شرکت‌های بهره‌مند از ارز دولتی و نحوه تخصیص آن در دسترس نیست و این عدم شفافیت باعث ایجاد مشکلاتی برای سایر فعالان این حوزه شده است.
اهمیت تولید داخلی واقعی گوشی موبایل
کارشناسان تأکید دارند که تولید گوشی موبایل در ایران باید به گونه‌ای باشد که ارزش افزوده در داخل کشور ایجاد کند. این یعنی تولید داخلی باید شامل طراحی سخت‌افزار، نرم‌افزار و مونتاژ در داخل کشور باشد، نه صرفاً برچسب‌گذاری گوشی‌های خارجی با برند ایرانی.
آینده تولید گوشی موبایل در ایران
برای بهبود وضعیت تولید گوشی موبایل در ایران، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که سیاست‌های حمایتی باید به سمت ایجاد ظرفیت‌های واقعی تولیدی سوق داده شود. افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، همکاری با شرکت‌های معتبر جهانی برای انتقال فناوری و کاهش انحصار از جمله اقداماتی است که می‌تواند به توسعه واقعی این صنعت کمک کند.
تولید گوشی موبایل در ایران با روش ODM با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. این روش به دلیل ایجاد انحصار، وابستگی به شرکت‌های خارجی، مشکلات امنیتی و رانت ارزی، مورد انتقاد شدید بخش خصوصی و برخی نهادهای دولتی قرار گرفته است. برای توسعه واقعی صنعت موبایل در کشور، لازم است که سیاست‌گذاران بر روی روش‌های تولید واقعی تمرکز کنند و از مدل‌هایی که صرفاً باعث تغییر نام برندها می‌شوند، پرهیز نمایند.
